Cyberprzemoc – czym jest i jak rozmawiać o niej z dzieckiem?

Niemal nieustanne przebywanie w internecie sprawia, że przenoszą się tam także zjawiska i problemy znane z realnego świata. Jednym z nich jest przemoc, która przybiera coraz bardziej wyszukane formy. Warto pamiętać, że przemoc online sprawa taki sam ból i wywołuje identyczne konsekwencje jak ta ze szkolnych korytarzy czy podwórek – jest rzeczywista, mimo że dochodzi do niej w sieci. Dla najmłodszych pokoleń przestrzenie offline i online tworzą bowiem spójną, nierozerwalną rzeczywistość.

Cyberprzemoc  – definicja i formy

Cyberprzemoc to przemoc z użyciem urządzeń elektronicznych, najczęściej telefonu bądź komputera. Bywa określana także jako cyberbullying, nękanie, dręczenie, prześladowanie w internecie. Niezależnie od określenia, jej celem zawsze jest wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. Cyberprzemoc to – podobnie jak przemoc tradycyjna – regularne, podejmowane z premedytacją działanie wobec słabszego, który nie może się bronić.

Do najczęstszych form cyberprzemocy należą:

• agresja słowna, np. wyzywanie na czatach internetowych, zamieszczanie komentarzy na forach internetowych w celu ośmieszenia, sprawienia przykrości lub wystraszenia innej osoby;

• upublicznianie upokarzających, przerobionych zdjęć i filmów;

• zamieszczanie przykrych komentarzy na profilach innych osób w portalach społecznościowych;

• włamanie na konto i podszywanie się pod kogoś;

• szantażowanie;

• ujawnianie sekretów;

• wykluczanie z grona „znajomych” w internecie;

• celowe ignorowanie czyjejś działalności w sieci.

Jak widać, mianem cyberprzemocy możemy określać wiele zachowań. Mają one wspólny mianownik – ofiarę, sprawcę, a bardzo często także świadków agresji.

Różne oblicza przemocy

Przemoc fizyczna i psychiczna wśród dzieci i nastolatków nie jest nowym zjawiskiem. Występuje w grupach rówieśniczych od zawsze, jednak wraz z rozwojem internetu przybrała inny charakter. Przede wszystkim z mniejszych środowisk (klasa, szkoła, grupa znajomych z sąsiedztwa) przeniosła się do przestrzeni publicznej, gdzie każdy może być jej świadkiem lub wręcz dołączyć do oprawców.

Sięgnijmy pamięcią do swoich szkolnych czasów, na pewno przypomnimy sobie różne przemocowe sytuacje. Niemal w każdej klasie był ktoś, kogo przezywano z uwagi na to, że nosił okulary, miał nadwagę czy rude włosy, był wysoki albo lubił się uczyć i dostawał same dobre stopnie. Najprościej mówiąc: wyróżniał się czymś na tle klasy. Były też dzieci, które z różnych powodów były wykluczane z grupy rówieśniczej. Dochodziło do poszturchiwania, popychania, zabierania plecaków, wyzywania.

Obecnie do aktów przemocy coraz częściej dochodzi za pośrednictwem smartfonów i portali społecznościowych. W jaki sposób? Przyjrzyjmy się kilku prawdziwym historiom.

Do ojca 15-letniego Marcela z Trójmiasta zadzwonił ojciec Kuby i poprosił o pilne spotkanie. Chłopcy pokłócili się, a Marcel, chcąc się zemścić, zaczął rozsyłać obraźliwe memy, które zrobił z wykorzystaniem zdjęć kolegi. Kuba stał się pośmiewiskiem wśród rówieśników. Zaczął szukać wymówek, aby nie iść do szkoły, mimo że zbliżały się egzaminy ósmoklasisty. Rodzice chłopców zorganizowali spotkanie i konflikt udało się rozwiązać. Marcel i Kuba od września rozpoczęli naukę w innych liceach. 

W jednej z warszawskich szkół podstawowych kilka dziewczynek z 5 klasy założyło grupę na Messengerze – „Jak pozbyć się Leny”. Z pozoru niewinne żarty przerodziły się w snucie bardzo realistycznych opisów prób uśmiercenia nielubianej koleżanki. Na szczęście jedna z dziewczynek należących do grupy opowiedziała o wszystkim swojej mamie. Sprawa skończyła się interwencją szkoły i zaangażowaniem szkolnego pedagoga w rozwiązanie problemu cyberprzemocy.  

W małej miejscowości w województwie dolnośląskim Oktawianowi z 3 klasy szkoły ponadpodstawowej spodobała się Julia, najlepsza uczennica z niższej klasy. Oktawian o swojej sympatii do młodszej koleżanki powiedział dwóm najlepszym kolegom. Dziewczyna nie była nim jednak zainteresowana i nie chciała się z nim spotykać. Koledzy chłopaka zaczęli się z niego wyśmiewać, co wywołało w nim frustrację. Oktawian postanowił upokorzyć Julię. Korzystając z programu graficznego, do ciała modelki pozującej topless wkleił zdjęcie twarzy koleżanki i przesłał do swoich kumpli. Przerobiona fotografia zaczęła krążyć po szkole, a nastolatka była szykanowana i wyśmiewana przez swoich rówieśników. Dziewczynie trudno było się bronić, nie mogła udowodnić, że to nie ona jest na zdjęciu. Po około trzech tygodniach rodzice Julii zaczęli się zastanawiać, dlaczego ich pogodna i uśmiechnięta córka z dnia na dzień zrobiła się markotna, zaczęła narzekać na bóle brzucha i głowy, po szkole zamykała się w pokoju i spała. Najpierw szukali przyczyn zdrowotnych, umawiali nastolatkę do lekarzy specjalistów na kolejne badania. Tymczasem przyczyna była gdzie indziej. Gdy Julia w końcu opowiedziała całą historię o tym, jak niesprawiedliwie potraktowali ją rówieśnicy, rodzice zwrócili się do dyrekcji szkoły, aby rozwiązać problem nękania ich córki. Julia zmieniła liceum, a Oktawian nie poniósł większych konsekwencji.

W mass mediach co kilka miesięcy pojawiają się wiadomości o ofiarach cyberprzemocy, które albo podjęły próbę samobójczą, albo targnęły się na swoje życie. Niestety nie każda historia kończy się dobrze...

Cyberprzemoc oczami nastolatków i ich rodziców

Ilu uczniów doświadcza cyberprzemocy i co na ten temat wiedzą ich rodzice i opiekunowie? Dane znajdziemy w raporcie z badania „Nastolatki 3.0” z 2020 r. Okazuje się, że prawie 75% rodziców twierdzi, że ich dzieci nie doświadczyły przemocy internetowej, zaś 15% przyznaje, że nie ma wiedzy na ten temat. Z kolei 23% dzieci deklaruje, że zna to zjawisko z autopsji, a tylko część rodziców (10%) zdaje sobie z tego sprawę.

Brak wiedzy dorosłych o negatywnych doświadczeniach online ich pociech może być wynikiem niskiej świadomości na temat cyberzagrożeń lub braku własnych doświadczeń dotyczących agresji elektronicznej (tylko ok. 7% dorosłych: rodziców/opiekunów prawnych wskazuje na takie doświadczenie). Jest to również związane z niezgłaszaniem przez nastolatki osobom dorosłym swoich cyfrowych problemów.



Badacze NASK zestawili deklaracje dotyczących doświadczenia przemocy w internecie przez nastolatki z wiedzą rodziców na ten temat. Dość optymistyczne wskazania rodziców i opiekunów nie pokrywają się z opiniami samych dzieci. Wyraźne różnice można zauważyć choćby w odpowiedziach na pytania dotyczące bezpośredniego doświadczenia różnych form cyberprzemocy. Różnice wskazań dotyczą zarówno informacji o braku takich doświadczeń (48,4% – nastolatki vs. 62,7% – rodzice), jak i wskazanych w badaniu form przemocy.

Młodzi respondenci, którzy doświadczyli przemocy internetowej, najczęściej byli obrażani ze względu na wygląd fizyczny (13,7%), ubiór (8,5%), upodobania i hobby (9,7%), poglądy polityczne (7,1%), preferencje seksualne (4,9%), wyznanie i płeć (ok. 4%)



Nastolatków zapytano w badaniu także o sposób radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Odpowiedzi uczniów dotyczące reakcji na przemoc stosowaną wobec nich w internecie powinny skłonić nas do przemyśleń. Niepokojące wydaje się to, że największy odsetek badanych (32,4%) przyjmuje bierną postawę i nie powiadamia nikogo o przemocy doświadczanej w internecie. W efekcie co trzeci młody respondent nie zgłasza problemu i nie podejmuje żadnego działania – nawet rozmowy z bliskimi i znajomymi. Również co trzeci nastolatek (31,9%) szuka wsparcia i pomocy u przyjaciół. Rodziców o takim incydencie powiadamia zaledwie 24,1% badanych uczniów.



Rodziców i opiekunów zapytano o wskazanie stosowanych przez ich dzieci sposobów reagowania na potencjalne krzywdy. Zdaniem większości rodziców i opiekunów (69,1%) ich dzieci w przypadku doświadczenia przemocy internetowej zwróciły się po pomoc do nich samych; w dalszej kolejności do przyjaciół i znajomych (22,5%), nauczycieli (23,8%) oraz pedagogów szkolnych (24,2%).



Opinie rodziców i opiekunów na temat reakcji ich dzieci na przemoc internetową oraz wyboru sposobów wsparcia podczas doświadczania przemocy internetowej nie pokrywają się – po raz kolejny – z deklaracjami nastolatków. Wyniki zbliżone w obu grupach dotyczą dwóch sposobów, tj. zgłoszenia do instytucji, która specjalizuje się w walce cyberprzemocą (w obu grupach 3,6%), oraz powiadomienia organów ścigania (nastolatki – 3,9% vs. rodzice – 5,3%).

Wyniki badania „Nastolatki 3.0” wskazują, że rodzice nie reagują na przemoc internetową, której doświadczają ich dzieci. Może to wynikać z braku świadomości zagrożeń online, a także braku doświadczenia cyberagresji (własne doświadczenie, wiedza i umiejętności w tym zakresie).

Role sytuacji cyberprzemocowych – reaguj jako świadek

Gdyby ująć konflikty młodzieży szkolnej w formie tzw. trójkąta dramatycznego używanego w naukach psychologicznych, mamy do czynienia z rolą oprawcy (e-agresora), ofiary (e-ofiary) i świadka. Długofalowych konsekwencje sytuacji cyberprzemocowych w swoim życiu będą doświadczać prawdopodobnie wszystkie strony. Badania losów dzieci wskazują, że nawet w dorosłym życiu, długo po opuszczeniu szkoły, ofiary przemocy szkolnej nadal zmagają się z problemami psychosomatycznymi, depresją, lękiem, obniżonym poczuciem wartości. Natomiast sprawcy na przestrzeni lat utrwalają swoje zachowania agresywne, obniża się w nich poczucie odpowiedzialności za własne działania oraz może się u nich nasilać skłonność do zachowań aspołecznych. Co natomiast w przypadku, gdy nastolatek jest kolegą lub koleżanką ofiary lub/i oprawcy? Czy osoba trzecia może zrobić coś, co załagodziłoby skutki agresji?

Nieoceniona okazuję się być często rola świadka lub świadków, którzy odpowiednio reagują lub zgłaszają zaufanym dorosłym sytuacje przemocy. Budowanie otoczenia dziecka, w którym może ono zaufać, że zostanie wysłuchane z poczuciem empatii wobec tego, co mu się przytrafia, skutecznie przeciwdziała wystawieniu na sytuacje cyberprzemocy.

Cyberprzemoc w wynikach badań

Według Instytut Statystycznego UNESCO jedna trzecia światowej młodzieży doświadcza przemocy lub nękania w różnej formie. Odkąd dzieci na całym świecie mają większy dostęp do cyfrowego środowiska, tym bardziej cyberprzemoc staję się powszechna w każdym zakątku globu.

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny z okazji Dnia Bezpiecznego Internetu 2022 przeprowadził na swoich profilach na platformach Twitter oraz LinkedIn ankietę, z której wynika, że cyberprzemoc została wskazana przez 44% respondentów jako główne zagrożenie wobec dzieci korzystających z internetu.

Według wyników badania przeprowadzonego w nieco starszej grupie wiekowej (tj. studentów pierwszego stopnia w przedziale wiekowym 19–23 lata) 57% respondentów potwierdza, że osobiście co najmniej raz w ciągu swojego życia doświadczyło nękania za pośrednictwem różnych mediów cyfrowych. Oznacza to, że ponad połowa obecnych młodych dorosłych, którzy wyszli już z wieku adolescencji, ma wspomnienie agresji internetowej we własnym życiorysie.

Cyberprzemoc a prawo

Polskie prawodawstwo nie ma uściślonej w swoich przepisach definicji cyberprzemocy, nie ma zapisów wprost odnoszących się do takiego zjawiska. Nie oznacza to, że akty internetowej agresji pozostają bezkarne. Naruszają obecnie obowiązujące prawo i mogą zostać zgłoszone na policję, do prokuratury lub do sądu. Oto kilka z artykułów Kodeksu karnego (dalej: k.k.) na które można powołać się w pismach, wnosząc pozew:

• art. 190 k.k. – groźba karalna; grożenie komuś popełnieniem przestępstwa (np. pozbawieniem życia) przez internet;

• art. 190a k.k. – stalking: uporczywe nękanie, podszywanie się pod inną osobę oraz wykorzystywanie jej wizerunku;

• art. 191 k.k.  – zmuszenie do określonego działania wbrew jego woli;

• art. 191a k.k. – naruszenie intymności seksualnej, utrwalenie i rozpowszechnienie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody;

• art. 212 i art. 216 k.k. – zniesławienie i zniewaga; wszelkie zachowania uwłaczające czyjejś godności, stanowiące przejaw lekceważenia oraz pogardy; pomówienie (oszczerstwo) o takie postępowanie lub właściwości, które mogą daną osobę poniżyć w opinii publicznej; użycie wizerunku osoby w celu jej ośmieszania, upokorzenia, wypowiadanie pod adresem pokrzywdzonego znieważających go wulgaryzmów lub epitetów;

• art. 267 k.k. – bezprawne uzyskanie informacji, np. włamanie się na pocztę email lub profil społecznościowy, które są zabezpieczone hasłem;

• art. 268 k.k. – niszczenie, usuwanie lub zmienianie informacji albo utrudnianie zapoznania się z informacją.

Na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego można natomiast dochodzić swoich praw m.in. w zakresie:

• art. 23 k.c.  i art. 24 k.c. – naruszenie wizerunku, który jest dobrem osobistym człowieka. Zamieszczenie zdjęcia lub filmu przedstawiającego daną osobę na stronach internetowych lub w mediach społecznościowych, a także ich rozsyłanie za pomocą urządzeń z dostępem do internetu, bez zgody tej osoby.

Pamiętajmy! W przypadku cyberprzemocy w stosunku do dzieci, czyli osób poniżej 18 r.ż., wszystkie działania prawne realizują rodzice lub opiekunowie prawni. Zatem nie ma możliwości dochodzenia odpowiedzialności prawnej dziecka, które zostało pokrzywdzone na skutek cyberprzemocy bez współpracy z jego rodzicami lub opiekunami.

Polecamy Waszej uwadze wzory pism procesowych opracowanych przez Ministerstwo Edukacji dostępnych i poradnik „Jak reagować na cyberprzemoc? Poradnik dla szkół”.

Przemocowe zachowania, takie jak dręczenie, nękanie, prześladowanie, podszywanie się pod inne osoby i kradzież tożsamości, są zabronione i mogą być zablokowane przez dostawców usługi.

Niektóre serwisy posiadają rozbudowany system wsparcia dla użytkowników i zgłaszania nadużyć:

• Centrum Pomocy Facebooka à Facebook – Centrum pomocy

• Centrum Pomocy Google à Google – Pomoc

• Centrum Pomocy YouTube à  YouTube – Pomoc (google.com)

• Twitter à   Zasady Twittera: bezpieczeństwo, prywatność, autentyczność – i wiele więcej

• Instagram à Centrum pomocy Instagramu

• Centrum Pomocy TikTok à TikTok Help Center

Jak zauważyć problem cyberprzemocy? Porady dla rodziców

Niestety, wciąż niezbyt często dziecko lub nastolatek przyznaje się do bycia prześladowanym przez rówieśników. W grę wchodzi ogromne poczucie wstydu oraz obawa o jeszcze bardziej nasilone wyśmiewanie się po omówieniu sprawy z rodzicami lub/i nauczycielami. Dorośli mają także czasami tendencje do umniejszania problemów nieletnich, co może dodatkowo pogorszyć stan psychiczny atakowanego w szkole dziecka. Ważne jest zwracanie uwagi na sygnały, które mogą wskazywać, że dziecko może być ofiarą internetowej przemocy.

Oto kilka zachowań, które powinny niepokoić rodziców:

• Dziecko zaczyna unikać szkoły, szuka wymówek, aby zostać w domu.

• Unika kontaktów z kolegami/koleżankami lub przeciwnie – wdaje się w kłótnie lub bójki.

• Rzadziej niż dotychczas korzysta z telefonu, przestaje korzystać z mediów społecznościowych.

• Obsesyjnie sprawdza wiadomości w telefonie, e-maile, swoje profile na portalach społecznościowych – ale nic nie sprawia mu radości, wręcz przeciwnie, jest coraz bardziej przygnębione i sfrustrowane.

• Pojawiają się zmiany nastroju i zachowania.

Jeżeli rozpoznamy wyżej wymienione niepokojące objawy, porozmawiajmy z dzieckiem. Zapoznajmy się z faktami, logicznie oceńmy sytuację. Wysłuchajmy, wspierajmy, nie oceniajmy. W przypadku, gdy z dzieckiem dzieje się coś złego, a nam nie udaje się do niego dotrzeć, skontaktujmy się z instytucjami, które będą mogły Wam pomóc.

Działania profilaktyczne

Warto działać profilaktycznie i uczyć zasad bezpiecznego korzystania w sieci już w momencie, gdy dajemy dziecku pierwszy tablet czy smartfon do ręki. Wtedy też trzeba pamiętać o programach kontroli rodzicielskiej, które pomogą zabezpieczyć młodych użytkowników internetu przed potencjalnie szkodliwymi treściami i kontaktami. Rozmawiając ze starszym dzieckiem, zapytajmy, czy wie, jak można zgłaszać naruszenia regulaminu w mediach społecznościowych (np. obraźliwe komentarze, ośmieszające zdjęcia) i jak blokować osoby, które mu dokuczają.
Oto kilka praktycznych porad do wykorzystania podczas rozmowy z dzieckiem o bezpieczeństwie w sieci i ochroną przed cyberprzemocą.

• „Dodawaj do znajomych lub obserwujących tylko konta, o których wiesz, że są utworzone przez znane ci osoby”. Jeśli dziecko dodaje profile społecznościowe nieznanych właścicieli, daje to takim kontom dostęp do informacji o nim, a te mogą być wykorzystane do anonimowego dręczenia. Trudno będzie wtedy o namierzenie sprawcy nękania, odpowiedzialność za nękanie może się rozmyć.

• „Nie poddawaj nikomu swoich haseł”. Niektóre dzieci i nastolatki podają swoje hasła przyjaciołom i traktują to jako oznakę zaufania. Niestety daje to także możliwość podszywania się pod Twoje dziecko w sieci.

• „Sprawdź swoje ustawienia prywatności”. Warto korzystać z narzędzi pozwalających na ograniczanie widoczności wpisów na mediach społecznościowych. Ustawiajmy je tak, aby nasze wpisy, zdjęcia czy filmiki mogły oglądać tylko osoby dodane do grona znajomych. Konta można zablokować także tak, aby nie było możliwości udostępniania postów dalej.

• „Pomyśl, zanim cokolwiek opublikujesz”. Jeśli dziecko publikuje prywatne przemyślenia, zdjęcia oraz nagrania, mogą tym samym zachęcać internetowych trolli do dodawania negatywnych komentarzy. Pamiętajmy, że wszystko może zostać zachowane jako zrzut ekranu, może zostać pobrane na dysk komputera i powielane bez wiedzy dziecka (oraz jego rodziców).

• „Powiedz rodzicowi, nauczycielowi lub innemu zaufanemu dorosłemu, gdy czujesz się zaniepokojony daną sytuacją w internecie”. Nauczenie dziecka tego, żeby otwarcie rozmawiało o swoich przyjemnych oraz przede wszystkim nieprzyjemnych doświadczeniach w sieci, daje szanse na zauważenie rozmów, komentarzy lub reakcji, które noszą znamiona zachowań cybrerprzemocowych.

Więcej informacji na temat tego jak rozmawiać z dzieckiem, które dotknęła cyberprzemoc lub które jest sprawcą cyberprzemocy, znajdziesz w naszym poradniku „Cyberprzemoc – włącz blokadę na nękanie”.

Gdzie rodzic i dziecko mogą szukać pomocy?

Istnieją różne zespoły i linie pomocowe zajmujące się sprawami dotyczącymi bezpieczeństwa dzieci, także w sieci. Na stronach internetowych tych instytucji znajdziemy informacje i wskazówki, które podpowiedzą, jak rozwiązać problem cyberprzemocy. Z takiej pomocy mogą także skorzystać dzieci – dla nich prowadzone są specjalne strony internetowe i infolinie.

800 100 100 – TELEFON DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI
Bezpłatna i anonimowa pomoc telefoniczna i online dla rodziców/opiekunów i nauczycieli, którzy potrzebują wsparcia i informacji w zakresie przeciwdziałania przemocy, a także pomocy psychologicznej dzieciom przeżywającym kłopoty i trudności, takie jak: agresja i przemoc w szkole, cybeprzemoc i zagrożenia związane z nowymi technologiami, wykorzystanie seksualne, kontakt z substancjami psychoaktywnymi, depresja i obniżony nastrój, myśli samobójcze, zaburzenia odżywiania. Linia czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach 12.00–15.00. Więcej informacji na stronie https://800100100.pl/

116 111 – TELEFON ZAUFANIA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
Bezpłatny i anonimowy telefon dla dzieci i młodzieży prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Telefon działa codziennie – 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę. Dzieci i młodzież mogą także zarejestrować się na stronie internetowej i napisać wiadomość do konsultantów pełniących dyżur online. Więcej informacji na stronie https://116111.pl/

800 12 12 12 – DZIECIĘCY TELEFON ZAUFANIA RZECZNIKA PRAW DZIECKA
Bezpłatna działająca całodobowo telefoniczna linia interwencyjna dla dzieci i młodzieży. Osoby dorosłe mogą zgłaszać problemy dzieci lub rażące zaniedbania względem nich. Telefon działa codziennie – 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę. Więcej informacji na stronie https://brpd.gov. pl/telefon-zaufania

DYŻURNET.PL
Zespół ekspertów NASK, działający jako punkt kontaktowy do zgłaszania nielegalnych treści w internecie, szczególnie związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci. Zgłoszenia o potencjalnie nielegalnych treściach można przekazywać za pomocą formularza, na adres e-mailowy lub za pomocą infolinii 0 801 615 005. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie https://dyzurnet.pl/
 

Źródła:

Borkowska A., (2019), „Cyberprzemoc. Włącz blokadę na nękanie. Poradnik dla rodziców”, Warszawa: NASK – Państwowy Instytut Badawczy [także online, dostęp dn. 30.06.2022].
ITU News, (2022), „Safer Internet Day: Cyberbullying tops child online safety concerns” [online, dostęp dn. 20.06.2022].
Lange R. (red.), (2021), „Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów”, Warszawa: NASK – Państwowy Instytut Badawczy, s. 78 [także online, dostęp dn. 30.06.2022].
Peled Y., (2019), „Cyberbullying and its influence on academic, social, and emotional development of undergraduate students” [online, dostęp dn. 30.06.2022].
Podlewska J., (b.r.), „Prawne aspekty cyberprzemocy” [online, dostęp dn. 30.06.2022].
Raisingchildren.net.au, (2022), „Cyberbullying: what it is and how to avoid it” [online, dostęp dn. 30.06.2022].
„Wirtualna agresja, realne ofiary”, (2018), „Gazeta Policyjna”, nr 155 [online, dostęp dn. 30.06.2022].


 

Anna Jankiewicz
Ekspert NASK
Od 2016 r. pracuje w NASK w Zespole Badań Społecznych i Rynkowychj.  Absolwentka studiów licencjackich Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.


 

wszystkie posty