Cyberprofilaktyka NASK
a a a a
Serwisy społecznościowe
Serwisy społecznościowe

Trzy role, dwa trójkąty, jedno błędne koło - wielowymiarowe aspekty hejtu

Hejt jest zjawiskiem wieloaspektowym, któremu przyglądają się specjaliści różnych dziedzin w celu zbadania przyczyn jego powstawania, zrozumienia i opisania, nadania rozstrzygnięć prawnych, czy też zmniejszenia skali występowania. Dzięki temu wysiłkowi sposobów powstrzymywania hejtu, gdy pojawiają się jego przejawy, jest z biegiem lat coraz więcej. Nadal jednak jest obecny w przestrzeni publicznej czy w szkołach. Podczas naszych spotkań z rodzicami, dziećmi i młodzieżą bardzo często pojawiają się pytania o oblicza hejtu, o sposoby radzenia sobie z nim, o metody zapobiegawcze. Takie rozmowy, spotkania i działania profilaktyczne przynoszą najwięcej korzyści, zgodnie ze złotą zasadą: „zapobiegaj zamiast leczyć”.

Krytyka a hejt

Gdy pojawia się w wypowiedzi krytyka, to intencją towarzyszącą jest próba wpływu i czynienie świata lepszym. Zazwyczaj nie lubimy być krytykowanymi. Większość ludzi może poczuć się gorzej po wysłuchaniu informacji zwrotnej na swój temat, która jest rozbieżna z pozytywnym obrazem siebie. Uraza po krytyce, bywa efektem ubocznym wywołanym nazwaniem np. trudnego zachowania krytykowanego, nie jest jednak celem krytykującego. To bardzo ważne rozróżnienie.

Hejt natomiast w intencji nie ma na celu zmieniania czyjejś opinii ani czynienia świata lepszym. Hejt to wrogie zachowania w internecie, takie jak: obrażanie, poniżanie, ośmieszanie innych, obraźliwe filmiki, memy, komentarze, przerabianie zdjęć itp. Hejt ma na celu wywoływanie negatywnych emocji u odbiorcy oraz publiczności. Główną intencją jest chęć sprawienia przykrości. Hejter dąży do pogorszenia samopoczucia odbiorcy. Sukces, który poprzez swoje działanie hejter chce osiągnąć w internecie – to duża liczba wyświetleń, polubień, reakcji, udostępnień. Wszystko po to, by zyskać więcej popularności i szacunku, którego tak pragnie, a który stara się odjąć osobie/grupie której krzywdząca opinia dotyczy.

Bierność vs sprawczość

W reakcji na pojawiający się hejt często zaobserwować można tendencję do przyjmowania postawy biernej, tkwienie w poczuciu bezradności na „zło tego świata”, czy też niedostrzeganiu własnych zdolności i sprawczości w zaistniałej trudnej sytuacji. Przyczyną takiego nierozpoznania może być utknięcie w „błędnym kole” a właściwie trójkącie. Istnieją dwa trójkąty: dramatyczny (S. Karpman) i wygrywający (A. Choy) wyrastającej z koncepcji analizy transakcyjnej, której twórcą był Eric Berne.
 
Schemat – trójkąt dramatyczny: Prześladowca (obwinianie, kontrola), Ratownik (naprawia, działa nadmiarowo za innych), Ofiara (bezsilność, biedn_ ja) Obrazują one różne strategie możliwe do wyboru w odpowiedzi na doświadczenia z jakimi przychodzi się mierzyć w życiu. W przypadku pierwszego, szkodliwe myślenie i działanie w schemacie jednej z ról (Prześladowca, Ratownik, Ofiara), skutkuje sytuacjami typu: wygrany-przegrany, przegrany-przegrany. Osoby zatrzymują się na sytuacji problemowej i mniej lub bardziej świadomie przyjmują wybraną rolę. W reakcji na przeżywany niepokój i napięcia emocjonalne, stosujący tę strategię skupiają się na tym, czego nie chcą lub nie lubią - na przeciwnościach, słabościach, problemach. Każda rola (Prześladowca, Ratownik, Ofiara), postrzega także inne role Trójkąta Dramatycznego jako problem, na który należy zareagować.
 
Schemat – trójkąt wygrywający: Asertywny, Opiekun, Wrażliwy (alternatywne pozytywne role: Challenger, Coach, Creator, patrz: Emerald, D., 2015).Drugi – Trójkąt Wygrywający to rozwiązanie typu wygrany-wygrany. Dlatego wyjściem z Trójkąta Dramatycznego jest przejście do bardziej funkcjonalnych ról i kształtowanie/wzmacnianie od najmłodszych lat umiejętności Trójkąta Wygrywającego. Dzięki zmianie myślenia i zamianie destruktu na konstrukt nie dochodzi do rozgrywki psychologicznej, ani kosztów z nią związanych. Trójkąt Wygrywający (Asertywny, Wrażliwy, Opiekun) pozwala osobie na uwzględnienie swoich mocnych stron i czerpanie z własnych zasobów i takich umiejętności jak: wrażliwość, empatia, odwaga. Granice innych osób i własne pozostają uszanowane, możliwy jest dialog i osiągnięcie porozumienia (A.Choy). 
Podobną strukturę (role: Challenger, Coach, Creator) proponuje David Emerald w dynamice TED*, w której opisuje relacje konstruktywne, wzmacniające, odporne. W tej dynamice jednostki oceniają swoją zaradność i zastanawiają się, kim mogą się stać. To narzędzie uczy głębszej refleksji, doskonali komunikację i zapewnia większą sprawczość i zdrowsze relacje wśród jednostek i grup.
 
 
Z Prześladowcy w Asertywnego, z Ratownika w Opiekuna, z Ofiary we Wrażliwego, patrz: https://analiza-transakcyjna.pl/trojkat-wygrywajacy/Jak zatem przerwać błędne koło i wyjść z negatywnego układu ról na rzecz nawiązywania autentycznych relacji, których potrzebujemy? Warto wykonać pracę nad zmianą w sposobie myślenia i z zatrzymania się na problemie (identyfikowanym przy sobie lub innym jako niezmienny), otworzyć się na ruch w stronę poszukiwania rozwiązania (możliwego na miarę własnych sił). Jak? Właśnie przenosząc akcent na to co w sytuacji konfliktowej, w danej relacji będzie wspierające i konstruktywne, co będzie wzmacniało porozumienie.
W trzech rolach ruch wyjścia z patowej sytuacji może wyglądać następująco:
Z Ofiary we Wrażliwego: w roli Ofiary istnieje przekonanie o własnej niemocy do rozwiązania problemu. Rozwinięcie tej umiejętności i wzmocnienie poczucia sprawczości jest możliwe np. poprzez poszerzanie swojej wiedzy na dany temat, czytanie książek, burze mózgów, konsultacje, naukę technik rozwiazywania problemów, proszenie o pomoc.
Z Ratownika w Opiekuna: Ratownik ma o Ofierze przekonanie, że nie potrafi ona rozwiązywać własnych problemów i że sama sobie nie poradzi. Stawia siebie w pozycji wiedzącego lepiej i bardziej sprawczego, niezbędnego. Często robi coś, czego nie chce lub angażuje się ponad miarę. Ma trudności w słuchaniu, w przeciwieństwie do Opiekuna, który nieproszony nie podejmuje działań "ratowania". Opiekun reaguje wsparciem i troską i także je przyjmuje.
Z Prześladowcy w Asertywnego: Prześladowca jest skupiony na sobie, a jego zachowanie przysparza innym cierpienia, ponieważ działając dewaluuje innych, obniża znaczenie innych, stosuje odwet. Aby Prześladowca zmienił się w Asertywnego niezbędne jest rozwinięcie asertywnych zachowań, takich jak: umiejętności negocjacji, widzenia potrzeb obu stron, proszenia o to, czego potrzebuje wprost.

Uruchamiajmy konstruktywne role w naszych podopiecznych, stwarzajmy sposobności na „sparingi” na bezpiecznych zasadach (debaty szkolne, wymianę na argumenty), uczmy nazywać emocje, zachowania i ich konsekwencje. Zadajmy sobie i naszym podopiecznym pytanie:

Dramatyczny: chwiejna podstawa trójkąta// wygrywający: stabilna podstawa trójkąta

Dlaczego hejter działa?

Hejter (z ang. hater) przeżywa swoje trudności i dąży do tego, by inni również poczuli się gorzej, chce obniżenia samooceny drugiej osoby. Zaprasza do gry, w której celem jest sprawienie krzywdy. Dlaczego? Motywacje mogą być różne, często występujące to: chęć dowartościowania siebie, bycia ponad, zazdrość, brak tolerancji. Dziecko hejtujące skupia się na własnych korzyściach i potrzebach, dewaluuje innych. Prześladowcy mogą być pasywni (zaniedbywanie innych), aktywni lub odwetowi (zemsta, tryumf). Przyczyny mogą mieć podłoże w niedostatecznie wykształconej umiejętności wyrażania siebie, trudnościach psychicznych, w edukacji i/lub w przyswojeniu norm i zasad społecznych. Możliwe są także dysfunkcje w relacji rodzic – dziecko, w tym zaniedbania takie jak brak wiedzy rodzica o tym gdzie i w jaki sposób dziecko komunikuje się w sieci.
 

Ważne!

  • Edukuj dziecko i uświadamiaj czym jest bezpieczeństwo w sieci.
  • Poznaj środowisko, w którym dziecko przebywa w internecie (strony www, grupy, styl i treści rozmowy).
  • Młoda osoba uczy się właściwie przebywać w sieci, Ty – dorosły czuwasz nad bezpieczeństwem jego i innych użytkowników (w przypadku, gdy to Twoje dziecko hejtuje).
 

Doświadczenie hejtu. Dlaczego warto rozmawiać?

Długofalowe doświadczanie hejtu w dzieciństwie może doprowadzić do:
  • obniżenia poczucia własnej wartości, wiary w siebie
  • podwyższonego ryzyka samookaleczeń
  • epizodów depresyjnych
  • trudności w relacjach
  • zahamowania w rozwoju osobistym, emocjonalnym
  • wycofania społecznego (obawa przed krytyką, wyśmianiem, lęk przed porażką, unikanie wyzwań)
  • funkcjonowania w trybie przetrwania
  • braku poczucia bezpieczeństwa
  • z ofiary w hejtera (mechanizm obronny w celu uniknięcia dalszych zranień).

Dziecko poszkodowane hejtem może ujawniać m.in. symptomy fizyczne (bóle głowy, brzucha, zaburzenia snu) i psychiczne (izolowanie się, apatia, rozdrażnienie, lęk przed szkołą). Wskazana jest konsultacja medyczna, psychologiczna i kontakt ze szkołą (działanie systemowe, przeciwdziałanie ryzyku powtórzeń).
 

Ważne!

  • Zachowaj spokój. Nie panikuj, daj wsparcie akceptację, empatię, zrozumienie.
  • Zachowaj ostrożność. Nie umniejszaj, nie bagatelizuj tego z czym boryka/ło się dziecko.
  • Chroń i działaj. Dziecko potrzebuje działania i ochrony. Zadbaj o psychikę.
  • Słuchaj i wspieraj. Mówiąc, dziecko obdarza Cię ogromnym kredytem zaufania i liczy na pomoc.

 

Co może zrobić świadek?

W przypadku obserwowania hejtu rówieśniczego, świadek okazuje się bardzo ważną rolą, a jego reakcja wspierająca osobę doświadczającą hejtu przyczynia się do minimalizowania konsekwencji zdarzenia.

Świadek może udzielić pomocy ofierze poprzez:
  • rozmowę wyrażającą wsparcie offline
  • komentarz wyrażający wsparcie i troskę online
  • powiedzenie o tej sytuacji nauczycielowi/pedagogowi szkolnemu
  • powiedzenie o tej sytuacji rodzicowi.
 
Świadek ma w potencjale także powstrzymanie sprawcy hejtu poprzez:
  • napisanie, żeby przestał
  • napisanie, żeby się zastanowił nad tym, jak ofiara się czuje
  • napisanie, że może mieć nieprzyjemności, jeśli sprawa wyjdzie na jaw
  • namówienie go, żeby przeprosił
  • podpowiedzenie mu, żeby próbował naprawić tę relację
  • powiedzenie mu, że powinien usunąć obraźliwe materiały (Podręcznik IMPACT, s. 59).

Świadkowie przemocy, nie pozostający bierni, lecz właśnie proaktywni i działający, mają ogromną moc. Ich reakcja, dodająca otuchy poszkodowanemu przynosi poczucie ulgi w cierpieniu, daje znak wspierającej obecności drugiego człowieka. Wyraźne i jednoznaczne „stop” skierowane ku sprawcy ma moc zatrzymania hejtera na czas, zanim eskaluje w swoich krzywdzących działaniach. Zarówno w przypadku reagowania w odniesieniu do ofiary, jak i sprawcy, podjęte działania przez świadka są kluczowe.
 

Jak przeciwdziałać hejtowi przed i po szkodzie?

Jest wiele możliwych działań profilaktycznych. Niektóre z nich mają na celu pomoc w zrozumieniu zjawiska, zwiększenie świadomości i wrażliwości dzieci i dorosłych, inne sprzyjają poprawie wyrażania siebie w sposób bezpieczny i asertywny, jeszcze inne porządkują definicje, normy i regulacje prawne. Tworzone są także kampanie, organizowane warsztaty, webinary czy lekcje. To są możliwości dostępne „na wyciągnięcie ręki”. Edukacja i inicjatywy, wyjaśniające problem cyberprzemocy oraz jak sobie z nią radzić - to także ważny obszar działań Cyberprofilaktyki NASK.  

Po hejcie. Gdzie po pomoc?

  • Pomoc psychologiczna (przepracowanie i zrozumienie sytuacji).
  • Współpraca z dyrekcją, pedagogiem, wychowawcą klasy, gdy miejscem hejtu jest szkoła.
  • Policja (przekaż dowody: screeny, adresy stron).
  • Kontakt z administratorem strony w celu usunięcia negatywnych treści.
  • W domu – na Ciebie przede wszystkim liczy dziecko – rozmawiaj, przytulaj, otocz opieką, odgrywaj scenki z dzieckiem, wzmacniaj.

Czego uczyć dzieci?

  • Sięgania po pomoc (116 111, bezpieczny dorosły, zaufany rówieśnik).
  • Właściwego reagowania (świadek, osoba doświadczająca hejtu, hejter).
  • Kiedy, czy i jak odpowiadać na hejt.
  • Doskonalenia umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji.
  • Ćwiczenia bezpiecznego wyrażania siebie w sposób, który nie rani drugiej osoby.
  • Kształtowania umiejętności empatii i przyjmowania perspektywy drugiej osoby.
  • Refleksji, asertywności.
 

Profilaktyka

Złota zasada „zapobiegaj zamiast leczyć” ma zastosowanie również w tematyce przeciwdziałania cyberprzemocy.  Wspierając rozwój młodych ludzi, edukując w kwestiach prawidłowego funkcjonowania w świecie online i offline działamy profilaktycznie i długofalowo. Idąc tym tropem, kluczowe staje się rozwijanie i dalsze wzmacnianie postawy samokontroli, rozumienia norm, umiejętności społecznych i komunikacyjnych, przyjmowania perspektywy, stosując podczas tej nauki „tradycyjne jak i wpisane w kontekst cyfrowy metody oddziaływania” (A. Szuster, 2021, s. 39). Dobrą pomocą w takiej nauce okazują się filmiki edukacyjne czy kampanie w internecie, wypracowywanie z dziećmi rozwiązań uszytych na miarę ich możliwości poznawczych. Nie do przecenienia jest  wzmacnianie i pomoc dzieciom w przyswojeniu ról Trójkąta Wygrywającego, w których  poczucie wartości wzmacnia się, a sprawczość oraz opiekuńcza, asertywna, wrażliwa postawa w działaniu w swojej czy rówieśnika sprawie jest nagradzana. Wyjście z dramatycznego cyklu bezsilności ku sprawczości może być antidotum na hejt.

Pogłębione rozmowy i zrozumienie zjawiska jakim jest hejt, wiedza o zależnościach zachodzących między dwiema osobami czy w grupie, sprzyjają zwiększaniu odporności psychicznej jednostek. Mają też realny wpływ na  zwiększenie świadomości i skuteczności w wyrażaniu z mocą sprzeciwu wobec przekraczania norm i zasad społecznych. Gdy mowa o czynnikach ryzyka vs. działania prorozwojowe i prospołeczne, coraz więcej uczestników spotkań realizowanych przez Cyberprofilaktyka NASK włącza się do tego dialogu, a młodzi odbiorcy coraz śmielej deklarują gotowość do budowania bardziej przyjaznego środowiska wokół siebie.

Bibliografia:
  • Choy A., The Winner's Triangle, vol. 20, no. 1, January 1990
  • Emerald D., The Power of TED* (*The Empowerment Dynamic), 2015
  • Nęcki Z., Negocjacje w biznesie, Kraków 1995
  • Thomas J., Negocjuj, aby zwyciężać, Warszawa 2006
 
Źródła internetowe:  
Anna Słupska
Anna Słupska
NASK
 
Specjalistka ds. profilaktyki cyberzagrożeń w Zespole Popularyzacji Bezpiecznego Korzystania z Cyberprzestrzeni w Dziale Profilaktyki Cyberzagrożeń. Psycholog, psychoterapeuta, etyk. Od 2023 r. pracuje w NASK. Specjalizuje się w analizie środowiska internetowego pod kątem zjawisk ryzykownych i serwisów adresowanych do dzieci i młodzieży pod kątem szans i zagrożeń w kontekście ich rozwoju. Współprowadzi szkolenia w odpowiedzi na zapotrzebowanie różnych podmiotów (np. szkół, PPP) i uczestniczy w projektach edukacyjnych. W swojej wcześniejszej pracy udzielała wsparcia zarówno dzieciom, młodzieży jak i dorosłym, w tym rodzicom czy przedstawicielom instytucji. Absolwentka Instytutu Psychologii oraz Filozofii na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej, a także Studium Podyplomowego Relacji Interpersonalnych i Profilaktyki Uzależnień Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Realizuje także 4-letni całościowy kurs psychoterapii w Szkole Psychoterapii DDA organizowanej przez Stowarzyszenie Od-Do w Warszawie.
 
 
wszystkie posty
do góry Menu Strony

Ustawienia plików Cookie

Na naszych stronach używamy różnych technologii, by zoptymalizować Państwa doświadczenia online. Obok wymaganych plików cookie, które zapewniają funkcjonalność stron, należą do nich także technologie służące np. do anonimizacji analizy stron lub do wyświetlania ukierunkowanej reklamy. Korzystanie z nich jest dobrowolne i wymaga zgody. Zgodę można w każdej chwili wycofać ze skutkiem na przyszłość.
Zobacz szczegółową Politykę Prywatności



Wymagane
Sesyjne pliki Cookies wymagane do działania strony, przechowywane podczas wizyty na stronie, np zapamiętany wybór języka strony

Statystyczne
Anonimowe statystyki odwiedzin strony oraz zachowania użytkownika

Zewnętrzne
Pliki Cookies od zewnętrznych dostawców usług takich jak filmy Youtube