Wpływ mediów społecznościowych na mózg nastolatków

Dokonano tego za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI), który rejestruje zmiany w czynności komórek nerwowych, pozwalając na obrazowanie aktywności mózgu. Jest to najbardziej wiarygodna metoda badawcza, ponieważ pozwala bezpośrednio połączyć aktywność mózgu z prezentowanymi zachowaniami.

Na czym polegał eksperyment?

Podczas eksperymentu nastolatki zostały zaproszone do przetestowania aplikacji podobnej do Instagrama, w której mogli oglądać 148 zdjęć, z czego 40 było ich własnymi zdjęciami. Pod każdym zdjęciem umieszczona była liczba lajków, jakie zdobyło. Uczestnicy badania byli przekonani, że zdjęcia były wcześniej ocenione i polubione przez rówieśników, w rzeczywistości zdjęcia ocenili badacze (co zostało ujawnione po zakończonym eksperymencie). Nastolatki oglądały zdjęcia przez 12 minut i w tym czasie aktywność ich mózgu była rejestrowana i analizowana.

W drugiej części badania młodzi ludzie przyglądali się zdjęciom „neutralnym” (jedzenie, przyjaciele) oraz zdjęciom „ryzykownym” (papierosy, alkohol, prowokacyjnie ubrani nastolatkowie itp.). Ich zadaniem było zadecydowanie czy polubią dane zdjęcie, czy nie.

Czego dowiedzieliśmy się o reakcjach nastoletniego mózgu na media społecznościowe?

Nastoletni mózg kocha lajki

Wyniki eksperymentu pokazały, jak wymierny jest wpływ grupy rówieśniczej w mediach społecznościowych. To popularność zdjęcia - czyli przyznanie mu wielu lajków, decydowało o tym, jak było ono postrzegane przez nastolatki. Niezależnie od tematyki, im więcej lajków zdobyło zdjęcie, tym częściej lajkowali je również uczestnicy eksperymentu.

Najsilniej mózgi badanych reagowały na polubienia pod swoimi własnymi zdjęciami - równie silnie, jak na widok kochanej osoby czy wygranie znacznej sumy pieniędzy. Szczególnie aktywny okazał się tzw. układ nagrody (najsilniejsze reakcje zachodziły w jądrze półleżącym - strukturze uaktywniającej się, gdy oceniamy zyski i straty). Zobaczenie wielu polubień pod swoimi zdjęciami było dla badanych bardzo przyjemne.

Jeśli moi koledzy to lubią, to ja też!

Wyniki obrazowania fMRI pokazały, że zdjęcia z największą ilością polubień były przez nastolatki oglądane ze znacznie większą uwagą i starannością. Uaktywniały się obszary mózgu odpowiadające za percepcję społeczną proces postrzegania innych, wnioskowanie o ich potrzebach i intencjach, pamięć społeczną i naśladownictwo. Wskazuje to, że młodzi ludzie postrzegają informacje online w znacząco inny sposób, kiedy uważają, że informacje te są cenione przez rówieśników.

Okazało się również, że typ oglądanego zdjęcia nie miał znaczenia w podejmowaniu decyzji o polubieniu go - istotne było tylko to, czy dane zdjęcie jest popularne, tzn. czy zdobyło wcześniej dużą liczbę lajków, niezależnie od tego, co przedstawiało. Jednym słowem, obecność rówieśników (nawet wyobrażona, w postaci przyznanych polubień), nasila reakcje w układzie nagrody i prowadzi do zmian w realnych decyzjach, np. polubieniu zdjęcia „ryzykownego”, nawet jeśli nastolatek sam takiego ryzyka nie pochwala.

Jednocześnie badacze odkryli, że kiedy nastolatki oglądały zdjęcia „ryzykowne” spadała aktywność
w tych obszarach mózgu, które odpowiadają za podejmowanie decyzji i kontrolę nad swoim zachowaniem. Im mniejsza aktywność, tym słabsza zdolność decyzyjna z większym prawdopodobieństwem pojawią się zachowania ryzykowne.

Co to wszystko oznacza?

Zachowania te nie są przypadkowe - jednym z podstawowych zadań rozwojowych okresu adolescencji jest zyskiwanie coraz większej niezależności, separowanie się od rodziców i podążanie w kierunku grupy rówieśniczej, jako nowego punktu odniesienia. Mózg nastolatka jest silnie nastawiony na nawiązywanie relacji z innymi nastolatkami. Aktywność w mediach społecznościowych to idealne pole do wzmacniania więzi z przyjaciółmi nastolatki są więc wyjątkowo uważne na płynące od rówieśników oznaki akceptacji. Bycie docenionym w mediach społecznościowych, zdobywanie dużej liczby lajków jest niezwykle nagradzające i potwierdza pozycję społeczną nastolatka - jego miejsce w grupie. Układ nagrody jest szczególnie wrażliwy w okresie adolescencji, a reakcje emocjonalne bardzo silne, co może wyjaśniać, dlaczego nastolatki tak entuzjastycznie angażują się w świat online.

Rezultaty badania zwracają uwagę na istotny czynnik, jeśli grupa rówieśnicza nastolatka prezentuje pozytywne zachowania online, z dużym prawdopodobieństwem będą one silnie wpływać na nastolatka i będzie je wysoko oceniał. Podobnie będzie niestety w przypadku zachowań ryzykownych. Pozytywny lub negatywny wpływ będzie silniejszy, jeśli nastolatek zna swoich internetowych przyjaciół również offline.

Reakcję nastolatków na „ryzykowne” zdjęcia można rozumieć, jako konsekwencję zmian rozwojowych zachodzących w mózgu w okresie dojrzewania - układ nagrody w nastoletnim mózgu jest silnie wzbudzany, kiedy pojawiają się nowości. Pęd młodych ludzi do doświadczania „nowego” może przybrać bardzo inspirującą formę, ale może też narazić ich na niebezpieczne sytuacje. Media społecznościowe dostarczają nastolatkom mnóstwo, ciągle pojawiających się nowych informacji i ekscytujących newsów. Są skrojone według naturalnych potrzeb młodych ludzi, przyciągają więc ich jak magnes.

Źródło:
Sherman, L., E., Payton, A., A., Hernandez, L., M. i in. (2016). The power of the like in adolescence. Effects of peer influence on neural and behavioral responses to social media. Psychological Science, 27(7), s. 1027-1035

Marta Witkowska
Psycholog i terapeutka
Ekspert ds. edukacji cyfrowej w Państwowym Instytucie Badawczym NASK
Zajmuje się profilaktyką, diagnozą i interwencją w obszarze zdrowia psychicznego młodzieży, prowadzi szkolenia dla specjalistów w zakresie rozwoju i zagrożeń okresu adolescencji i funkcjonowania nastolatków w sieci. Autorka publikacji i programów edukacyjnych obejmujących tematykę bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystania z internetu.